Netsuke Three Monkeys
Hokyudo Itsumin – Netsuke z Trzema Małpkami przy kamieniu Kōshintō #5
Na aukcji Zacke w Wiedniu, 3 listopada 2023 roku, podczas specjalnej sesji Fine Netsuke & Sagemono, wystawiono niezwykle ciekawy obiekt (lot nr 238). Było to drewniane netsuke autorstwa mistrza Hokyudo Itsumin (蓬丘堂逸民), powstałe w drugiej połowie XIX wieku w Edo (Tokio).
Ta maleńka rzeźba, mierząca zaledwie 4,9 cm wysokości, przedstawia Trzy Mądre Małpy (三匹猿 Sambiki Saru), ułożone w formie piramidy. Postacie siedzą przed stelą – kamieniem Kōshintō (庚申塔) – na którym widnieje wyryty znak Ko 庚. To bezpośrednie nawiązanie do wierzeń Kōshin (庚申), nurtu religijnego łączącego elementy taoizmu, buddyzmu i shintō. W tradycji Kōshin wierzono, że co 60 dni trzy duchy Sanshi (三尸) opuszczają ciało człowieka, by donosić bogowi Tentei 天帝 o jego przewinieniach. Aby temu zapobiec, ludzie czuwali całą noc, a symbolem ochrony i moralności stawały się właśnie Trzy Małpki, które nie widzą, nie słyszą i nie mówią zła.
Rzeźba Itsumina łączy w sobie humor i naturalizm. Małpki mają oczy inkrustowane dwoma rodzajami rogu – jasnym i ciemnym, co nadaje im wyrazistości. Drewno zostało delikatnie barwione, a stela wypolerowana tak, by przypominała naturalne słoje kamienia. Pod spodem artysta umieścił swój podpis w prostokątnej rezerwie: 蓬丘堂逸民 (HOKYUDO ITSUMIN to – „wyrzeźbione przez Hokyudo Itsumin”), a obok znajdują się naturalne otwory himotoshi, przez które przechodził sznurek do mocowania netsuke.
Stan zachowania oceniono jako bardzo dobry – widoczne są tylko typowe, niewielkie ślady użytkowania, a jedno z oczu zostało w przeszłości zastąpione.
Obiekt sprzedano za €4,420 (wraz z opłatami).
Zdjęcia z aukcji doskonale pokazują charakter rzeźby: piramidalne ułożenie małp, wyraźnie widoczną stelę z inskrypcją „Ko 庚”, subtelnie wypracowane dłonie i twarze postaci oraz eleganckie himotoshi z podpisem mistrza.
Masatami (正民) – Rzadkie netsuke z Trzema Małpkami #7
W dniu 4 listopada 2022 roku w Wiedniu, w domu aukcyjnym Zacke, podczas sesji Fine Netsuke & Sagemono, pod młotek trafił niezwykle rzadki obiekt (lot nr 139). Było to netsuke wykonane z kości słoniowej przez mistrza Masatami (正民), znanego również jako Shomin, aktywnego w epoce Meiji (1868–1912).
Rzeźba jest niewielka – mierzy 3 cm długości i 2,7 cm wysokości – ale kryje w sobie mistrzostwo i wyjątkowość. Masatami przedstawił w niej Trzy Małpki (三匹猿 Sambiki Saru) w zwartym, niemal kolistym układzie. Postacie obejmują się i wzajemnie uzupełniają: jedna zasłania oczy, druga uszy, trzecia usta. Dzięki temu powstaje harmonijna, kompaktowa kompozycja, idealna do noszenia przy pasie.
Detale zdradzają rękę mistrza. Twarze małp mają małe, skupione oczy, malowane czarnym tuszem sumi 墨 i dodatkowo inkrustowane ciemnym rogiem, co nadaje im charakterystyczny wyraz. Włosie zostało misternie nacięte krótkimi, równymi cięciami, a dłonie i palce wyrzeźbiono z niezwykłą precyzją. Na spodzie znajduje się sygnatura MASATAMI 正民 w prostokątnej rezerwie, a naturalne otwory himotoshi 紐通し poprowadzono przez nogę jednej z małp, tak aby całość zachowała funkcję praktyczną.
Stan zachowania oceniono jako znakomity – zaledwie z drobnymi śladami powierzchniowego użytkowania. Netsuke pochodziło z prywatnej kolekcji we Włoszech, co dodatkowo zwiększa jego wartość historyczną.
Obiekt osiągnął na aukcji cenę €3,380 (wraz z opłatą aukcyjną). To ważne, bo chociaż Masatami chętnie rzeźbił motywy małp, to właśnie scena Sambiki Saru – Trzech Małpek – należy do wyjątkowych rzadkości w jego dorobku. Eksperci podkreślają, że brak innych porównywalnych przykładów w literaturze czyni tę miniaturę unikatową na rynku sztuki.
Netsuke Masatamiego jest więc nie tylko dowodem mistrzowskiego rzemiosła, ale i świadectwem, że nawet popularny symbol – trzy małpy, które „nie widzą, nie słyszą i nie mówią zła” – w rękach artysty może nabrać formy rzadkiej i poszukiwanej perełki kolekcjonerskiej.
Chikusai (竹齋) – Netsuke z Trzema Małpkami i kasztanem #8
Na aukcji Zacke w Wiedniu, 22 kwietnia 2022 roku, podczas sesji Fine Netsuke & Sagemono, pojawił się wyjątkowy przedmiot (lot nr 205). Było to netsuke autorstwa Chikusai (竹齋), pochodzące z drugiej połowy XIX wieku, wykonane w Edo/Tokio.
Miniatura, mierząca 3 cm wysokości, przedstawia Trzy Małpki (三匹猿 Sambiki Saru) ukryte w wydrążonym kasztanie. Rzeźbiarz sprytnie połączył naturalną formę orzecha z symbolicznym motywem – małpy zaglądają z wnętrza łupiny i wokół niej, tworząc żywą i nieco żartobliwą scenę.
Każda z postaci pełni swoją symboliczną rolę: jedna zakrywa oczy, druga uszy, a trzecia usta. Najciekawsze jest to, że oczy małpki „nie widzę” zostały wykonane z podwójnej inkrustacji jasnym i ciemnym rogiem, co nadało im szczególnej wyrazistości. Sam kasztan został oddany z niezwykłą dbałością o detal – jego żebrowana powierzchnia wygląda realistycznie, a spód pokryto gęstą, punktową fakturą, imitującą naturalną strukturę skorupy.
Pod spodem rzeźby znajduje się sygnatura artysty Chikusai (竹齋), naniesiona na małej tabliczce z barwionej kości. Obok umieszczono dwa otwory himotoshi 紐通し, ozdobione kwiatowymi obwódkami, co nadaje całości dodatkowej elegancji.
Stan zachowania oceniono jako bardzo dobry – widoczne są tylko drobne ślady użytkowania i kilka niewielkich wyszczerbień. Netsuke pochodziło z prywatnej kolekcji w Stanach Zjednoczonych.
Obiekt został sprzedany za €3,034 (z wliczoną opłatą aukcyjną).
Rzeźba Chikusai jest świetnym przykładem pomysłowości netsukeshi – twórca nie tylko wiernie oddał popularny motyw Trzech Małp, ale też „ukrył” go w naturalnej formie kasztana. Dzięki temu netsuke jest jednocześnie zabawne, funkcjonalne i pełne symbolicznej głębi.
Netsuke Shugetsu – Trzy Mądre Małpy w zwartej kompozycji #10
1 września 2022 roku w Wiedniu, podczas aukcji Asian Art Discoveries – Japanese Art w domu aukcyjnym Zacke, pod młotek trafiła niezwykła drewniana netsuke autorstwa Shugetsu (sygnowana: 舟月). Pochodząca z Edo (Tokio), z pierwszej połowy XIX wieku, miniatura ta reprezentuje klasyczny okres późnej epoki Edo (1615–1868).
Rzeźba ukazuje trzy małpki – sambiki saru – splecione w ciasnym, zwarto ułożonym kręgu. Każda z nich wykonuje jeden z gestów: zakrywa oczy, uszy lub usta, wcielając się w znane przesłanie „nie widzę, nie słyszę, nie mówię”. Figurka emanuje poczuciem bliskości i zwartej jedności, bo wszystkie postacie są mocno przytulone do siebie, niemal stapiając się w jedną bryłę.
Artysta zadbał o drobiazgowe szczegóły: futro małp jest precyzyjnie nacinane, a oczy, palce i stopy realistycznie oddane. Na grzbiecie jednej z małp wyryto sygnaturę SHUGETSU, którą specjaliści przypisują prawdopodobnie twórcy znanemu jako Shugetsu II. Pod spodem widoczne jest tradycyjne otwór-himotoshi, umieszczone między łapami.
Netsuke mierzy 3,8 cm wysokości. Zachowała się w bardzo dobrym stanie – z drobnym, dawnym reperowaniem jednej ze stóp, co jednak nie umniejsza jej wartości artystycznej.
🔹 Proweniencja: niemiecka kolekcja prywatna.
🔹 Wynik aukcji: sprzedana za €2,210 (wraz z opłatami).
Ciekawostką jest fakt, że w twórczości Shugetsu motyw trzech małp pojawia się niezwykle rzadko. Jak podają źródła literaturowe (Scholten Japanese Art: Expressions of Style, 2001, s. 123, nr 152), częściej spotkać można pojedynczą małpę w tym geście, a całe trio należy do wyjątków.
