Netsuke i Trzy Małpki (Sambiki Saru)
Netsuke (根付) to maleńkie rzeźby noszone kiedyś przy pasie kimona – najpierw czysto użytkowe „zaczepy”, z czasem pełnoprawne mini-dzieła sztuki. Dziś zachwycają kolekcjonerów na całym świecie. Jednym z ich najpopularniejszych motywów są Trzy Małpki: Mizaru, Kikazaru i Iwazaru — „nie widzę zła, nie słyszę zła, nie mówię zła”. W tym tekście opowiem krótko i prosto, ale rzeczowo: czym jest netsuke, skąd się wzięło, co oznaczają Trzy Małpki, pokażę sprawdzone przykłady z muzeów i podpowiem, jak rozpoznać autentyczny przedmiot. Wszystko na podstawie źródeł i obiektów, do których możemy się odwołać.
Czym właściwie jest netsuke – i po co komu były te „zaczepy”?
Wyobraź sobie kimono bez kieszeni. Japończycy nosili więc przy pasie sagemono – „wiszące rzeczy”: najczęściej pudełka inrō (na leki, pieczęć, drobiazgi) albo woreczki na tytoń. Żeby całość nie zsunęła się z pasa obi, na końcu sznurka był mały „ciężarek-klamra” – właśnie netsuke. Sznurek przechodził przez dwa otwory w netsuke, zwane himotoshi, a między inrō a netsuke przesuwała się ojime – koralik, który blokował i otwierał zestaw. Brzmi technicznie? To piękna prostota w praktyce – najlepiej zobaczysz ją na muzealnych przykładach i rysunkach konstrukcyjnych w opracowaniu The Met. The Metropolitan Museum of Art
Materiały i forma. Klasyczne netsuke rzeźbiono głównie w drewnie (często bukszpan), kości/kości słoniowej, ale także w rogu czy bursztynie. Były gładkie, zwarte, „przyjazne” dla tkaniny – bez ostrych wypustek, bo noszono je codziennie przy jedwabnym pasie. Najpowszechniejszą formą są małe rzeźby w pełnej bryle (katabori), ale istnieją też formy krążkowate (manjū) i kagamibuta (miseczkowaty „spód” i metalowa „pokrywka”). To wszystko wiemy z udokumentowanych, muzealnych obiektów i esejów kuratorskich. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/59336
